Mycielski Jerzy (1856–1928), historyk, historyk sztuki, profesor UJ. Ur. 30 V w Krakowie, był synem Franciszka (zob.) i Walerii z Tarnowskich, siostry historyka literatury Stanisława Tarnowskiego. Początkowo M. uczył się prywatnie w domu, a od r. 1869 uczęszczał do Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, w którym w r. 1873 uzyskał maturę. T.r. zapisał się na Wydział Filozoficzny UJ, obierając historię jako główny przedmiot studiów. Studiował pod kierunkiem Józefa Szujskiego, Wincentego Zakrzewskiego i Stanisława Smolki. Na podstawie rozprawy pt. Ambasador polski na dworze hiszpańskim, dotyczącej legacji Jana Dantyszka na dwór cesarza Karola V w l. 1524–32, otrzymał w r. 1878 doktorat filozofii (promocja 3 VI 1878). Rok akademicki 1878/9 spędził w Wiedniu, uczęszczając jako słuchacz nadzwycz. na wykłady profesorów: M. Büdingera, H. Zeissberga i M. Thausinga. Wr. 1879 ukazał się w „Przeglądzie Polskim” (i w odbitce) pierwszy drukowany artykuł M-ego pt. Prof. Bobrzyński i prof. Liske o Zygmuncie I, a w r. 1880 tamże artykuł pt. Obchód w rocznicę śmierci Długosza i zjazd historyczny w Krakowie. Oba zostały dołączone do podania o dopuszczenie do habilitacji w zakresie historii polskiej na podstawie rozprawy pt. Kandydatura Hozjusza na biskupstwo warmińskie w r. 1548 i 1549 (tamże i odb. 1881). Zatwierdzenie habilitacji przez Min. Wyznań i Oświaty nastąpiło 2 IX 1881. W r. 1884 M. został wybrany współpracownikiem Komisji Historycznej AU i równocześnie, po rezygnacji Stanisława Tarnowskiego, na M-ego przeszły obowiązki redaktora „Przeglądu Polskiego”. Pełnił je przez lat 30, aż do zamknięcia tego miesięcznika w chwili wybuchu pierwszej wojny światowej.
Począwszy od r. 1883, pod wpływem indywidualności Mariana Sokołowskiego, zaczął się w zainteresowaniach M-ego zaznaczać zwrot w kierunku historii sztuki, spowodowany wielką wystawą zabytków sztuki i kultury XVII wieku, urządzoną w krakowskich Sukiennicach w dwusetną rocznicę odsieczy wiedeńskiej. „Przegląd Polski” z t.r. przyniósł jego opracowanie portretów zgromadzonych na tej wystawie oraz studium pt. Cztery portrety królowej Marysieńki. Działalność na polu historii właściwie zakończył obszerną rozprawą o uprowadzeniu w r. 1612 z klasztoru Bernardynek przy kościele Św. Agnieszki na Stradomiu przez Aleksandra Koniecpolskiego panien Doroty i Zofii Dembińskich, pt. Porwana z klasztoru. Kartka z dziejów obyczajowych w Polsce XVII wieku (tamże i odb. 1886). W r. 1888 został wydelegowany przez UJ wraz z prof. Kazimierzem Morawskim do Bolonii na obchód jubileuszowy tamtejszego uniwersytetu. Owocem tej podróży była książka M-ego pt. Bolonia i jubileusz jej uniwersytetu (1889), której rozdział VII zawiera szkicowe omówienie zabytków tego miasta. W r. 1901 reprezentował UJ, wspólnie z prof. Augustem Witkowskim, na uroczystościach jubileuszowych uniwersytetu w Glasgow. W setną rocznicę wielkiej rewolucji francuskiej Wystawę światową w Paryżu upamiętnił M. książką Z pod wieży Eiffel (1891), poświęcając jej IV rozdział opisowi działu sztuki na tej wystawie i zarysowi dziejów malarstwa francuskiego w l. 1789–1889. Książki te, łącznie z komunikatami przedstawionymi na posiedzeniach Komisji Historii Sztuki AU (a ogłoszonymi w V tomie jej „Sprawozdań”), stanowiły podstawę do rozszerzenia habilitacji na historię sztuki, uzyskanego 21 III 1895. W t.r., po wyborze na współpracownika Komisji Historii Sztuki, objął M. obowiązki jej sekretarza. Pełnił je do r. 1899. W r. 1894 współdziałał w zorganizowaniu działu sztuki w ramach Wystawy Krajowej we Lwowie, a przygotowany przez M-ego opis tej wystawy urósł do obszernego dzieła wydanego w r. 1897 pt. Sto lat dziejów malarstwa w Polsce 1760–1860. Miejscami rozwlekłe, zawierające sporo bałamuctw, pozbawione ilustracji, dzieło to ma jednak dużą wartość, daje bowiem dobry przegląd materiału, mnóstwo skądinąd nie znanych szczegółów i bądź co bądź obraz całej epoki naszego malarstwa. Uzyskał M. dzięki niemu w r. 1897 nominację na tytularnego profesora nadzwycz., a w r. 1899 na płatnego, etatowego profesora nadzwycz., dzięki czemu UJ uzyskał drugą katedrę historii sztuki. Profesorem zwycz. został M. w r. 1910.
Ulubionym tematem zainteresowań i badań M-ego było malarstwo nowożytne, zwłaszcza flamandzkie i holenderskie XVII w., oraz portretowe XVIII w. i wczesnych lat XIX w., związane z Polską. M. ogłaszał w „Sprawozdaniach Komisji Historii Sztuki” komunikaty, np. o portrecie królewicza Władysława Zygmunta (Władysława IV), namalowanym w r. 1624 w czasie jego pobytu we Flandrii przez Rubensa, o kaliskim „Zdjęciu z krzyża” tegoż mistrza, o nauczycielu Rembrandta Piotrze Lastmanie i jego „Ofierze w Lystrze” ze zbiorów Henryka Steckiego w Romanowie na Wołyniu, o Rembrandtowym „Lisowczyku”, o Aleksandrze Kucharskim, portreciście królowej Marii Antoniny, o obrazach ze zbiorów Stanisława Augusta i licznych obrazach w różnych rezydencjach całej Polski; zbiory te znane były M-emu dzięki stosunkom pokrewieństwa z ich właścicielami tak dobrze, jak żadnemu innemu polskiemu historykowi sztuki. Prócz owych komunikatów zanotować tu należy książkę pt. Antoni van Dyck (1900) oraz na pomnikową skalę zakrojone wydawnictwo pt. Portrety polskie, przerwane z powodu wybuchu pierwszej wojny światowej. Portrety reprodukowane w świetnych heliograwiurach otrzymały objaśnienia opracowane przez M-ego z punktu widzenia historii sztuki, a uzupełnione uwagami biograficznymi dotyczącymi osób portretowanych, pióra wybitnych uczonych, których M. do współpracy zaprosił. Pokrewnej tematyki dotyczy wspólnie ze Stanisławem Wasylewskim opracowana i pięknie w r. 1927 wydana książka pt. Portrety polskie Elżbiety Vigée Lebrun. W inne dziedziny poza malarstwem i w inne epoki M. wkraczał rzadko, choć i tu zanotować można dobrą jego rozprawę o trzech marmurowych płytach nagrobnych arcybiskupów w katedrze gnieźnieńskiej, opublikowaną w V tomie „Sprawozdań Komisji Historii Sztuki”.
Z licznymi podróżami M-ego i odnajdywaniem przezeń w rezydencjach magnackich starych, często podniszczonych obrazów szło w parze ich odnawianie z jego inicjatywy, przeprowadzane bądź w berlińskiej pracowni A. Hausera, bądź też w krakowskiej Władysława Pochwalskiego. Doprowadziło to w r. 1902 do założenia w Krakowie Tow. Opieki nad Polskimi Zabytkami Sztuki i Kultury (TOnPZSiK), które po wybuchu pierwszej wojny światowej, a częściowo również w pierwszych latach po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, rozwijało ożywioną działalność. Za sprawą Towarzystwa, na którego czele przez cały czas jego istnienia stał M., przeprowadzono konserwację licznych obrazów będących własnością osób prywatnych oraz instytucji kościelnych (np. cykl średniowiecznych obrazów z kościoła Św. Katarzyny, które ostatecznie dostały się do krakowskiego Muzeum Narodowego, portrety biskupów krakowskich z krużganków klasztoru Franciszkanów), uratowano od zburzenia i odnowiono zabudowania tzw. Uczelni koło katedry w Tarnowie, w których znalazły pomieszczenie bogate zbiory tamtejszego Muzeum Diecezjalnego, budynki koło kościoła Św. Idziego u stóp Wawelu i pałac «Pod Krzysztofory» na rogu Rynku i ulicy Szczepańskiej w Krakowie. O uratowaniu dwóch ostatnich obiektów zadecydowała interwencja zaprzyjaźnionego z M-m austriackiego następcy tronu, arcyks. Franciszka Ferdynanda. Zabezpieczono też szereg ruin zamków. TOnPZSiK sięgało na obszary znajdujące się także pod zaborem rosyjskim, gdzie współdziałało z warszawskim Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości, w mniejszej zaś mierze do zaboru pruskiego, gdzie istniała dobrze zorganizowana służba konserwatorska. Koszty tych wszystkich robót pokrywali częściowo właściciele zabytków, częściowo zaś TOnPZSiK oraz osoby i instytucje, które M. swoimi szerokimi znajomościami do tego zachęcił. Odnowione obrazy udostępniał M. szerszej publiczności na specjalnych wystawach, których 18 urządził w budynku Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. Uczestniczyło też TOnPZSiK w pracach przygotowawczych do reformy ustaw konserwatorskich w Austrii, co w rezultacie doprowadziło do zorganizowania państwowej służby konserwatorskiej. Przewodniczył M. również Tow. Przyjaciół Muzeum Polskiego w Raperswilu.
M. był członkiem Państwowej Rady Konserwatorskiej (Denkmalrat), członkiem korespondentem Komisji Centralnej do Badania i Ochrony Zabytków Sztuki i Pomników Historycznych oraz członkiem Komisji Budowy Zamku Cesarskiego w Wiedniu. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości uczestniczył M. w pracach mających na celu odzyskanie mienia artystycznego zagrabionego w Polsce przez władze carskie, był członkiem Rady Sztuki w Warszawie (od r. 1918), Rady Konserwatorskiej Woj. Krakowskiego i Kieleckiego, Komitetu Odnowienia Zamku Królewskiego na Wawelu, Komitetu Restauracji Katedry i Grobów Królewskich na Wawelu, Restauracji Zamku Królewskiego w Warszawie, Kuratorium Muzeum Wojska w Warszawie i wielu innych. On też zainicjował powstanie w Krakowie Polskiego Związku Historyków Sztuki, na którego czele stanął (obecnie Stowarzyszenie Historyków Sztuki z centralą w Warszawie). W r. 1902 (13 V) został wybrany członkiem korespondentem, a w r. 1914 (22 V) członkiem czynnym AU w Krakowie, w l. 1911–28 był zastępcą przewodniczącego jej Komisji Historii Sztuki, był również członkiem czynnym Polskiego Instytutu Sztuk Pięknych (od r. 1924).
Po wybuchu pierwszej wojny światowej M., który był zwolennikiem koncepcji rozwiązania austro-polskiego, zbliżył się do Naczelnego Komitetu Narodowego i z entuzjazmem powitał powstanie w r. 1914 Legionów Polskich. Wykorzystywał niestrudzenie dla sprawy Legionów i legionistów swoje stosunki na dworze wiedeńskim. Opiekował się gorąco rannymi legionistami, z niektórymi z nich (np. z Marianem Żegotą Januszajtisem, Michałem Żymierskim), mimo znacznej różnicy wieku, łączyła go przyjaźń. W r. 1918 troszczył się o legionistów więzionych w różnych obozach austriackich, zabiegał o środki finansowe w związku z procesem w Marmarosz-Sziget. Dn. 31 V 1917 M. został powołany do austriackiej Izby Panów; w Izbie przystąpił do grupy prawicy.
Zmarł M. po długiej chorobie (ostitis fibrosa) w Krakowie 26 IX 1928, pochowany został w mauzoleum rodzinnym w Wiśniowej nad Wisłokiem. Miał Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Korony Rumuńskiej, Krzyż Oficerski holenderskiego Orderu Orańsko-Nassauskiego, Krzyż Oficerski Orderu Korony Włoskiej, Krzyż Oficerski francuskiego Orderu Legii Honorowej i Cesarski austriacki Krzyż I kl. Czerwonego Krzyża z dekoracją wojenną.
Rodziny M. nie założył, cały majątek przeznaczył na cele publiczne: Wawelowi przekazał ponad 460 dzieł malarstwa, w tym ok. 200 portretów oficerów i żołnierzy Legionów Polskich (ok. połowę tego zbioru rozgrabili Niemcy w czasie okupacji, reszta znajduje się w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu), krakowskie Muzeum Narodowe wzbogaciło się zbiorem miniatur, bibliotekę złożoną z ok. 700 dzieł oraz ok. 3000 fotografii dzieł sztuki otrzymał Zakład Historii Sztuki UJ, a ok. 400 rycin i litografii Muzeum UJ.
Portrety M-ego: Jacka Malczewskiego (olej. na tekturze z r. 1886) zaginął w czasie okupacji (fot. portretu w posiadaniu Heleny z Balów Mycielskiej w Kr.), tegoż (olej. na płótnie z r. 1903) z alegoryczną damą rokokową w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu, tegoż (olej. na płótnie z r. 1915) z Michałem Żymierskim, podówczas majorem Legionów Polskich, tamże (reprod. w: Puciata-Pawłowska J., Jacek Malczewski, Wr. 1968), Leona Gottlieba (rysunek czarną kredką, wykonany w Bazylei w r. 1916) tamże, W. Gruberskiego (płaskorzeźba, odlew gipsowy z r. 1905) tamże, Jana Rembowskiego (rysunek węglem z r. 1917) tamże, Jana Mycielskiego [bratanka] (akwarelowy z r. 1916) własność Heleny z Balów Mycielskiej w Kr., tegoż (rysunek węglem z r. 1922) w Muzeum UJ, Marii Gutkowskiej (rysunek ołówkiem z r. 1921) w Instytucie Historii Sztuki UJ; Dwie akwarelowe karykatury Kazimierza Sichulskiego (z r. 1917) w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu; – Uruski, s. 357; Skład Uniwersytetu (Jagiellońskiego), rok 1917/17 i 1927/8; – Bochnak A., Historia sztuki w Uniwersytecie Jagiellońskim, w: Studia z Dziej. Wydz. Filoz.-Hist. UJ, Zesz. Nauk. UJ, Prace Hist. Z. 16, Kr. 1967 s. 229, 262, 263 (po s. 224 reprod. rysunku J. Rembowskiego); tenże, Zarys dziejów polskiej historii sztuki, Kr. 1948 s. 13–14, Historia Nauki Polskiej w Monografiach, XXII; Lepszy L., Jerzy Mycielski, Prace Kom. Hist. Sztuki, Kr. 1930–4 s. I–IV (podob. wg fot.); Pagaczewski J., Mowa na pogrzebie prof. Jerzego Mycielskiego, „Czas” 1928 nr 225; tenże, Śp. prof. dr Jerzy Mycielski, „Przegl. Hist. Sztuki” (Kr.) T. 1: 1929 s. 54–6; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Srokowski K., N.K.N. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kr. 1923; Tomkowicz S., Prof. Jerzy hr. Mycielski, „Czas” 1928 nr 231–2; – Haller J., Pamiętniki, Londyn 1964; Kronika Uniwersytetu Jagiellońskiego od r. 1864 do r. 1887 i obraz jego stanu dzisiejszego, Kr. 1887 s. 201–2; Mycielski A., Chwile czasu minionego, Kr. 1976 (fot); Sokolnicki M., Rok czternasty, Londyn 1961; Za kratami więzień i drutami obozów, W. 1927 I; Wasylewski S., Czterdzieści lat powodzenia, Wr. 1959; Żeleński T. Boy, O Krakowie, Kr. 1968; – „Czas” 1917 nr 232; „Roczn. AU” Kr. 1883 [druk.] 1884, 1893/4 [druk.] 1894, 1894/5 [druk.] 1895, 1901/2 [druk.) 1902, 1914/16 [druk.] 1916; – Arch. UJ: W. F. II 122 i 478 oraz S. II 619; B. PAN w Kr.: rkp. 8118–8180 (korespondencja, papiery rodzinne i naukowe M-ego); – Informacje Heleny z Balów Mycielskiej.
Adam Bochnak